Rehabilitacja po udarze – działaj szybko i wielotorowo

Rehabilitacja po udarze powinna obejmować działania między innymi: fizjoterapeutyczne, neuropsychologiczne, logopedyczne i związane z terapią zajęciową.

Co to jest udar? 

Udar to nagłe zaburzenie krążenia mózgowego, które prowadzi do trwałego uszkodzenia tkanki mózgowej. Może być spowodowany zablokowaniem przepływu krwi do mózgu przez zator lub zakrzep (udar niedokrwienny) lub przez krwawienie wewnątrzczaszkowe (udar krwotoczny).

Udar niedokrwienny występuje zdecydowanie częściej, stanowi ponad 80 proc. wszystkich tego typu zdarzeń. Udar krwotoczny, nazywany potocznie również wylewem, wywołany pęknięciem naczynia w mózgu i krwotokiem jest mniej spotykany. Najrzadziej zdarza się udar żylny – skutek zakrzepicy zatok żylnych mózgowia.

We wszystkich wymienionych przypadkach krew przestaje prawidłowo przepływać przez mózg, do którego dociera za mało tlenu. Może dojść do bardzo poważnego uszkodzenia tego narządu. Zazwyczaj to wylew powoduje większe spustoszenie w mózgowiu, niż udar niedokrwienny, choć wszystko zależy od konkretnego przypadku i podjętego w odpowiednim czasie leczenia.

Pierwsze symptomy udaru 

Typowym objawem udaru są nagłe niedowłady połowy ciała. Ale są także mniej oczywiste efekty udaru. Pacjent może na przykład mieć zaburzenia w polu widzenia albo problem z ruchem gałek ocznych. Choremu może drętwieć ręka, albo mogą się u niego pojawić zaburzenia mowy, która staje się bełkotliwa, występują także:

• nagłe trudności w zrozumieniu słów,
• zawroty głowy, problemy z chodzeniem i utrzymaniem równowagi,
• niedowład części twarzy, ręki, nogi, zwykle po jednej stronie ciała,
• brak czucia twarzy, ręki lub nogi,
• silny ból bez wyraźnej przyczyny.

Jakie mogą być skutki udaru?

Udar może mieć bardzo różne skutki, wszystko zależy od rozległości uszkodzeń, czasu uzyskania pomocy, kondycji w jakiej jest organizm chorego, oto niektóre z nich:

• ponowny udar (ryzyko wystąpienia kolejnego udaru w ciągu roku to 10-12 procent, w każdym następnym 5-8 procent, w ciągu 5 lat po udarze, aż 40-50 procent chorych doznaje ponownego udaru),
• porażenia nerwu czaszkowo–twarzowego (może wiązać się z zaburzeniami mowy, połykania, opadaniem jednego kącika ust, podwójnym widzeniem, zaburzeniami ruchu gałek ocznych, zaburzeniami słuchu i zmysłu równowagi),
• niedowład (zmniejszenie zakresu ruchu), porażenia (całkowita niemożność wykonywania ruchów),
• afazja (zaburzenia mowy),
• nietrzymanie stolca i moczu,
• zaburzenia równowagi,
• zaburzenia oddechu, pracy serca, termoregulacji, ciśnienia tętniczego,
• zaburzenia pamięci,
• zespół zaniedbania, czyli niedostrzegania rzeczy, osób, a nawet części własnego ciała po stronie przeciwnej do półkuli mózgu, w której wystąpił udar,
• zespołu odpychania, w którym chory ma zaburzenia postrzegania własnego ciała w przestrzeni, odpycha się w kierunku strony porażonej, co może spowodować zachwianie równowagi i upadek.

Rehabilitacja po udarze

Rehabilitacja po udarze jest niezwykle istotna i stanowi kluczowy proces, który pomaga pacjentom odzyskać maksimum swoich możliwości funkcjonalnych. Rehabilitacja powinna rozpocząć się jak najszybciej – ideałem jest, aby pacjenci rozpoczęli pierwsze ćwiczenia już od drugiej doby po wystąpieniu udaru. Ma to kluczowe znaczenie, gdyż wczesna interwencja zmniejsza ryzyko wielu powikłań, takich jak zakrzepica żylna lub zatorowość płucna.

Etapy rehabilitacji

Rehabilitację po udarze można podzielić na kilka faz.

1. Wczesna faza. Pierwsze działania podjęte w ramach rehabilitacji skoncentrowane są na delikatnych ćwiczeniach wykonywanych przez pacjenta w pozycji leżącej. Kluczowym celem jest w tym momencie zapobieganie wspomnianej wcześniej zakrzepicy oraz stymulacja krążenia. Zespół specjalistów stale monitoruje postępy pacjenta, a profesjonalni fizjoterapeuci, logopedzi i psycholodzy wspólnie opracowują indywidualny plan działań rehabilitacyjnych.
2. Rehabilitacja neurologiczna. Następnie, gdy pacjent opuszcza oddział udarowy, przychodzi czas na kolejny krok – intensywną rehabilitację neurologiczną. Chory jest zazwyczaj przenoszony na odpowiedni oddział, gdzie ćwiczy pod okiem specjalistów. Program takiej rehabilitacji obejmuje szeroki zakres aktywności mających na celu poprawę sprawności ruchowej, zdolności mówienia i wspieranie funkcji poznawczych oraz sensorycznych.
3. Rehabilitacja po powrocie do domu. Ćwiczenia powinny być kontynuowane, po tym jak chory wróci do domu, zgodnie z zaleceniami specjalistów.

Metody rehabilitacji

Specjalistyczne metody rehabilitacji. W tym kontekście wdrażane są różnorakie, często bardzo zaawansowane techniki i podejścia terapeutyczne takie jak:

• terapia metodą NDT-Bobath,
• proprioreceptywne torowanie neuromuskularne (PNF),
• przymuszenie ruchu poprzez Constraint-Induced Movement Therapy (CIT),
• stosowanie metody Brunnström,
• wykorzystanie terapii wirtualnej w celu stymulowania konkretnych funkcji mózgu,
• Technika Kinesiology Taping wspierająca proces leczenia poprzez specjalistyczne aplikacje taśm,
• terapia zajęciowa.

Rehabilitacja poznawcza po udarze

Rehabilitacja poznawcza to kluczowy element procesu powrotu do zdrowia po udarze mózgu. Jej celem jest przywrócenie, w możliwie największym stopniu, utraconych lub osłabionych funkcji umysłowych, takich jak pamięć, uwaga, percepcja czy zdolność rozwiązywania problemów. Terapia ta wymaga systematyczności i cierpliwości, zarówno ze strony pacjenta, jak i terapeuty. Ćwiczenia dostosowane są do indywidualnych potrzeb i możliwości każdej osoby, a ich skuteczność zwiększa się dzięki wczesnemu rozpoczęciu i zaangażowaniu w proces rehabilitacyjny. Wsparcie rodziny i bliskich jest również nieocenione w tej drodze do odzyskania sprawności poznawczej.

Ćwiczenia kognitywne są kluczowym elementem rehabilitacji poznawczej u osób po udarze. Trening ten ma na celu poprawę funkcji poznawczych. Podczas sesji stosowane są różnorodne techniki i narzędzia, w tym specjalistyczne programy komputerowe oraz zadania manualne lub “na papierze”.

Ważnym elementem rehabilitacji po udarze są ćwiczenia trenujące pamięć. Programy komputerowe proponują gry pamięciowe, które polegają na zapamiętywaniu i odtwarzaniu sekwencji obrazów, dźwięków czy słów. Aplikacje tworzą wirtualne sytuacje wymagające zapamiętania informacji i ich późniejszego wykorzystania. Można także grać z chorym w memory, pacjent może również tworzyć i opowiadać historie na podstawie zestawu obrazków.

Stan po udarze wymaga treningu uwagi. Ćwiczenia, które pozwalają wzmocnić tę funkcję polegają zazwyczaj na uważnym śledzeniu jakiegoś obiektu lub obiektów pojawiających się na ekranie komputera. Wskazane jest także, aby pacjent np. układał puzzle, pozatym może np. sortować przedmioty według określonych kryteriów, np. kolorów, kształtów.

Kolejnym elementem rehabilitacji po udarze jest trening funkcji wykonawczych. Programy komputerowe, takie jak np. HeadApp stawiają przed pacjentem zadania wymagające planowania i organizacji, trzeba np. ułożyć plan dziennych lub tygodniowych zajęć uwzględniając wiele różnych czynników.

Częstotliwość i czas trwania rehabilitacji

W procesie rehabilitacji ważna jest systematyczność. Najlepsze efekty osiąga się wówczas, gdy ćwiczenia odbywają się codziennie. Trudno jednoznacznie określić czas, jaki może potrwać rehabilitacja – wszystko zależy od wielu czynników, w tym stanu zdrowia i zaangażowania samego pacjenta. Rekonwalescencja może trwać od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Wyniki badań dowodzą, że szybkie podjęcie działań rehabilitacyjnych znacząco poprawia prognozy dotyczące powrotu pacjenta do pełnej, bądź jak największej samodzielności.

Efekty rehabilitacji

Niezmiernie ważna jest świadomość, że efekty rehabilitacji są bardzo różne u poszczególnych osób. Niektórzy pacjenci mogą wrócić do sprawności umożliwiającej im poruszanie się, samodzielną mowę i wykonywanie codziennych czynności, niekiedy przy minimalnym wsparciu ze strony otoczenia. Choć są przypadki, kiedy możliwy jest niemal całkowity powrót do stanu przedudarowego, to wiele zależy od indywidualnych czynników, takich jak lokalizacja i rozmiar uszkodzeń mózgowych oraz ogólny stan zdrowia i determinacja pacjenta.

Profilaktyka

Ryzyko udaru można zmniejszyć poprzez odpowiedni styl życia. Zasady zdrowego stylu życia są proste i powszechnie znane, ale powtórzymy je: nie pal, ogranicz alkohol, uprawiaj sport, unikaj stresu, utrzymuj odpowiednią wagę ciała, jedz warzywa, owoce, orzechy, produkty pełnoziarniste, ogranicz słodycze i mięso, najlepiej wyeliminuj sól. Niektóre kobiety nie powinny także stosować po 35. roku życia antykoncepcji hormonalnej. Ważne jest także regularne wykonywanie podstawowych badań: dokonuj pomiarów ciśnienia krwi, a jeśli masz nadciśnienie zgłoś się do lekarza, sprawdzaj poziom lipidów i cukru we krwi. W przypadku wyników odbiegających od normy poradź się specjalisty. Nie bagatelizuj problemów z sercem.  

Piśmiennictwo

Katarzyna Kaniewska, Zofia Dzięcioł-Anikiej, Aleksandra Greloch, Mariusz Wojciuk, Anna Kuryliszyn-Moskal. “Przegląd współczesnych metod specjalnych fizjoterapii wykorzystywanych w usprawnianiu pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu”

https://www.helsinki.fi/en/news/brain/singing-supports-stroke-rehabilitation

https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/niespodziewany-udar

helsinki.fi/en/news/brain/singing-supports-stroke-rehabilitation
https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/niespodziewany-udar