Rehabilitacja poznawcza: kiedyś spacery lub egzorcyzmy, dziś trening komputerowy i…spacery 

W starożytności podejście do problemów poznawczych było oparte na intuicji i doprawione różnymi przesądami. Nie było wiedzy naukowej na ten temat (w zasadzie na żaden), a jakoś trzeba było sobie radzić. Zadziwiające jest więc niekiedy jak trafne rady dawali pacjentom starożytni lekarze, chodzi przede wszystkim o zachęcanie do ruchu, takiego jak długie spacery, kontakt z naturą, dieta. Jednak właściwe, z dzisiejszego punktu widzenia, rady przeplatały się z przesądami i niestety czasami dziwaczne zalecenia dominowały w leczeniu poznawczych dolegliwości.

Egzorcyzmy i muzykoterapia

W starożytności greccy i rzymscy lekarze, tacy jak Hipokrates i Galen, uważali zaburzenia poznawcze za wynik nierównowagi w czterech tzw. humorach ciała. W średniowieczu dominującym podejściem była interpretacja religijna, a to wiązało się z tym, że zaburzenia poznawcze i psychiczne często przypisywano działaniom demonicznym lub boskim. Praktyki lecznicze obejmowały modlitwę, egzorcyzmy, ale czasami zalecano także bardziej praktyczne metody, takie jak muzykoterapia. 

Początki nowożytnej rehabilitacji poznawczej sięgają początku XX wieku i są ściśle związane z rozwojem neuropsychologii jako dyscypliny naukowej. W tym okresie dokonał się istotny postęp w zrozumieniu funkcjonowania mózgu, co miało bezpośredni wpływ na rozwój metod rehabilitacji poznawczej.

Nowe terapie dla ofiar wojny

Pierwsza znacząca fala zainteresowania rehabilitacją poznawczą pojawiła się po I Wojnie Światowej, kiedy wielu żołnierzy wróciło z frontu z urazami głowy. Potrzeba leczenia tych żołnierzy i pomocy w ich powrocie do normalnego życia stała się katalizatorem rozwoju nowych metod terapeutycznych.

Wczesne podejścia do rehabilitacji skupiały się głównie na ponownym nauczaniu podstawowych umiejętności, takich jak mówienie, czytanie, pisanie i rozumienie. Metody te były dość proste stanowiły jednak podstawę dla dalszego rozwoju bardziej złożonych metod terapeutycznych.

Goldstein – holistyczne podejście

Kurt Goldstein i Aleksander Luria odegrali kluczową rolę w rozwoju rehabilitacji poznawczej. Ich prace nad opisem i klasyfikacją różnego typu rodzajów problemów poznawczych były fundamentalne dla zrozumienia, jak mózg reaguje na urazy i jak można wspierać jego regenerację.

Goldstein, niemiecki neurolog i psychiatra, wprowadził koncepcję holistycznego podejścia do leczenia pacjentów z urazami mózgu, koncentrując się nie tylko na pojedynczych deficytach danego pacjenta, ale na całej osobie. Jedną z najważniejszych prac tego naukowca była analiza formacji symptomów, funkcji płatów czołowych oraz podejście do abstrakcyjnego myślenia. Zajmował się również badaniem afazji, schizofrenii, rehabilitacji oraz oceną neuropsychologiczną.

Mózg jako zintegrowany system – Luria

Aleksander Luria był jednym z najbardziej wpływowych neuropsychologów XX wieku. Jego prace miały ogromny wpływ na zrozumienie funkcjonowania mózgu i procesów poznawczych. Luria skupiał się na kompleksowym badaniu mózgu, w szczególności na związku między uszkodzeniami mózgu a zmianami w zachowaniu i umiejętnościach poznawczych, traktował mózg jako zintegrowany system, którego różne obszary mózgu ze sobą współpracują i wzajemnie na siebie oddziałują.

Do afazji dochodzi w wyniku uszkodzenia struktur mózgu.

Jednym z kluczowych obszarów badań tego naukowca była afazja, czyli zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem mózgu. Jego prace w tej dziedzinie przyczyniły się do lepszego zrozumienia różnych typów afazji i ich związku z określonymi obszarami mózgu.

Luria zwracał również uwagę na znaczenie kontekstu kulturowego i historycznego w rozwoju funkcji poznawczych, co było dość nowatorskim podejściem w tamtych czasach.

Pacjent “S”

Jednym z najbardziej znanych eksperymentów przeprowadzonych przez Lurię (główne eksperymenty zostały opisane w jego pracy “The Mind of a Mnemonist”) było badanie pacjenta o pseudonimie “S.”, który miał wyjątkową zdolność do zapamiętywania. Luria badał jego zdolności pamięciowe przez kilkadziesiąt lat, obserwując, jak “S.” zapamiętywał niewiarygodne ilości informacji z niezwykłą dokładnością. Badacz, podczas eksperymentów z tym pacjentem używał różnorodnych technik, w tym prezentacji serii słów lub liczb, a następnie prosił “S.”, aby ten je powtórzył. Eksperymenty te pomogły Lurii zrozumieć mechanizmy pamięci długotrwałej i krótkotrwałej.

Dzięki niemu nosimy kaski

W połowie XX wieku neurochirurg Hugh Cairns zaangażował się w badania nad zapobieganiem i leczeniem urazów głowy. Jego prace miały bardzo praktyczne konsekwencje: doprowadziły do upowszechnienie stosowania kasków przez motocyklistów. Neurologowie: Derek Denny-Brown i Ritchie Russell wykazali w tym czasie fundamentalne znaczenie nagłego przyspieszenia głowy w powodowaniu wstrząśnienia mózgu oraz wymusił rozróżnienie między urazem głowy związanym z nagłym przyspieszeniem lub zwalnianiem a urazem wynikającym ze miażdżenia lub ucisku. Praca tych brytyjskich klinicystów miała silny wpływ na późniejsze badania kliniczne i eksperymentalne nad urazami mózgu i doprowadziła do zmiany ustawodawstwa w kilku krajach mającego na celu zapobieganie urazom głowy np. wśród motocyklistów poprzez używanie kasków ochronnych (więcej informacji na ten temat można znaleźć w publikacji z 2016 roku “Traumatic Brain Injury Studies in Britain during World War II”).

Ewolucja rehabilitacji poznawczej w latach 70. i 80. 

Kluczowym aspektem tego okresu było wprowadzenie komputerowych narzędzi do rehabilitacji. Początkowo, w późnych latach 70. gry wideo zaczęły być wykorzystywane jako forma terapii rekreacyjnej dla pacjentów z uszkodzeniami mózgu. Gry te były używane do poprawy funkcji motorycznych, koordynacji i umiejętności poznawczych. Na początku lat 80. pojawienie się pierwszych komputerów osobistych (tzw. PC-tów) umożliwiło rozwój oprogramowania rehabilitacyjnego przeznaczonego konkretnie do treningu funkcji poznawczych. Te wczesne programy były prostsze niż współczesne narzędzia, ale stanowiły istotny krok naprzód w indywidualizacji terapii. Dostępny w tamtym czasie software edukacyjny był adaptowany do potrzeb osób z deficytami poznawczymi. Programy te pomagały w treningu pamięci, uwagi i innych funkcji poznawczych. 

Historia komputerowej rehabilitacji poznawczej sięga do późnych lat ’70.

Kolejnym krokiem było stworzenie programów rehabilitacji poznawczej, przeznaczonych specjalnie do terapii poznawczej. Programy te były zaprojektowane do pracy nad różnymi funkcjami poznawczymi i stopniowo stawały się bardziej zaawansowane.

Jeden ze stosowanych obecnie programów HeadApp wraz z modułami Neurovitalis używany jest w celach profilaktyki wystąpienia zaburzeń poznawczych lub jako uzupełnienie tradycyjnych metod rehabilitacji. Pacjenci mogą korzystać z niego w domu lub podczas sesji w klinice, co pozwala na regularne i spersonalizowane ćwiczenia.

Przyszłość rehabilitacji poznawczej

Jednym z głównych wyzwań jest zapewnienie równego dostępu do nowoczesnych narzędzi rehabilitacji poznawczej dla wszystkich pacjentów potrzebujących tego rodzaju wsparcia. Prace nad programami będą szły w kierunku tworzenia coraz bardziej spersonalizowanych aplikacji, które uwzględniają indywidualne potrzeby i różnice w przebiegu choroby. Przyszłe badania będę wykorzystywać rozwój zaawansowanych technologii, takich jak sztuczna inteligencja i wirtualna rzeczywistość, aby jeszcze bardziej indywidualizować i ulepszać terapię poznawczą.

Nie ma jednak wątpliwości, że nadal lekarze, choćby wspomagani przez AI, będą zalecać pacjentom z problemami poznawczym także spacery, kontakt z naturą i zdrową dietę.

Udostępnij post:

Więcej postów na blogu HeadApp